مجلات پولی، ارتقاء علمی اساتید: کمیت یا کیفیت؟!

به گزارش شستون؛ شاید مهمترین ملاک سنجش ارتقاء اعضای هیات علمی را در تولید "مقالات علمی" بدانند. اما اینکه تا چه اندازه مقالات، به مفهوم واقعی واژه، تولید علم کرده اند قابل بحث است.

بسیاری از اساتید برای اینکه با رکود علمی مواجه نگردند جهت ترفیع و ارتقاء گاها مجبور می شوند به هر طریقی که ممکن است اقدام به چاپ مقاله نمایند. به عنوان مثال، یکی از این طرق مجلات پولی هستند، البته نه همه مجلات پولی. از آنجائیکه روند نگارش یک مقاله علمی زمانبر است و همچنین فرایند داوری و تایید چنین مقاله ای نیز طولانی می باشد، بسیاری از اساتید به دنبال مجلاتی می گردند که با پرداخت پول مقالات را پذیرش و در مناسب ترین زمان به چاپ برسانند.

از اینرو، تعداد قابل توجهی از مجلات داخلی و خارجی تحت عناوین مختلف مانند هزینه داوری و یا هزینه چاپ از اساتید پول دریافت می کنند. اگر چه که بسیاری از این مجلات فاقد استانداردهای علمی جهانی می باشند، اما برخی از آنها دارای اعتبار هستند.  
 

ولی، بهرحال، آنچه که در این نوشته حائز اهمیت است اینکه چنین روندی اخیرا کیفیت علمی را کاهش داده و موجب افزایش کمیت شده است، چرا که خیلی از این مقالات، حتی در مواردی مقالاتی که در مجلات معتبر انتشار یافته اند، بیش از آنکه وزنه علمی داشته باشند و یا مشکل گشای معضلات جامعه گردند برای ریزومه کاری اساتید و تشریفات ارتقاء مفید واقع شده اند. ضمن اینکه نمی توان پولی بودن هر مجله ای را به معنی بی اعتبار بودن آن دانست، بااینحال، بنظرم در شأن یک استاد  نیست که برای چاپ مقاله پول بپردازد، حتی اگر آن مجله اعتبار داشته باشد! شاید مقایسه این موضوع از جهاتی درست نباشد ولی  مانند این می ماند که یک فروشنده بدون اینکه پولی از شما بگیرد محصولش را به شما بدهد و همچنین حاضر باشد مبلغی نیز به شما بپردازد! خدمت رسانی، چه تجاری چه علمی، دارای ارزش است و بهای این ارزش نباید نادیده گرفته شود.

اگر هدف یک استاد خدمت رسانی علمی است مناسب بنظر نمی رسد که برای چاپ مقاله علمی پول پرداخت نماید. اگر واقعا مقاله شما ارزشمند است باید برای چاپ آن پول دریافت کنید، نه آنکه پولی بپردازید! مجلات معتبری در داخل و خارج وجود دارند که نه تنها از نویسنده بابت چاپ مقاله هزینه ای دریافت نمی کنند بلکه هزینه چاپ یا ارزش مقاله را به نویسنده می پردازند.

در حالت متعادل تر، توصیه می شود که یک استاد مقالات خود را در مجلات معتبری به چاپ برساند که رایگان هستند. یکی از معضلاتی که اکنون در جامعه علمی کشور رایج شده این است که بسیاری از اساتید فکر می کنند هر چه مقالات بیشتری داشته باشند نشانه نخبگی و دانش بیشتر آنهاست. ممکن است این گروه از اساتید ارتقاء هم بگیرند ولی چنانچه این ارتقاء تاثیری در جامعه نداشته باشد، از دیدگاه جامعه، به نوعی، فرمایشی تلقی می گردد.

احتمالا این قضیه برای بعضی از ما در جمع های مختلف پیش آمده باشد که فرضا استادی با افتخار عنوان نموده که صاحب مثلا 70 مقاله علمی و پژوهشی است! حال اینکه کسی از چنین استادی دیگر نمی پرسد که این مقالات را در کدام نشریات معتبر بچاپ رسانده است؟! آیا این مقالات واقعا اصیل هستند؟! آیا زحمت نگارش این مقالات واقعا با ایشان بوده؟! و مهمتر اینکه این مقالات به کدام یک از مشکلات جامعه پرداخته اند؟! گاهی وقتی آدم سن بعضی از این اساتید را با سال استخدام آنها مقایسه می کند، مبلغ پولی که بابت چاپ مقاله می پردازند را در نظر می گیرد، تعداد نویسندگان همکار را ملاحظه می کند، و اینکه یک استاد مگر در سال چند مقاله علمی می تواند به چاپ برساند، و وقتی یاد بعضی از مراکز فروش مقالات علمی مانند آنچه امروز در میدان انقلاب تهران می گذرد می افتد، و غیره... به جمع بندی های جالبی می رسد! رسالت اساتید حوزه علوم اجتماعی و اقتصادی، علاوه بر آموزش و پژوهش، پرداختن به مسائل اجتماعی و اقتصادی جامعه است.  
 

از بحث مقالات "سرقتی،" "سفارشی،" "مافیایی،" و "سازشی" که گاهی انتشار می یابند و بعضا در جامعه علمی سر و صدا می کنند که بگذریم و مختصر به اصل موضوع بپردازیم، برای اصلاح چنین روندی لازم است مسئولین مربوطه چاره ای بیاندیشند. چون اساتید نمی توانند تاثیر چندانی در اصلاح روند فعلی ارتقاء علمی داشته باشند، می طلبد که مسئولین علمی مقررات ارتقاء اعضای هیات علمی را بازنگری فرمایند. بعنوان مثال، بجای اینکه تعداد مقالات علمی و امتیازات یک استاد را بشمارند، به این بپردازند که تولیدات علمی (در قالب های مختلف) یک استاد تا چه حد در رشد جامعه نقش داشته است.

گاهی یک استاد با چاپ یک مقاله می تواند تاثیر بی نظیری در رشد آموزشی یک کشور داشته باشد‌‌؛ چنین رشدی ممکن است در زمینه های مذهبی، فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی، و سیاسی صورت گیرد. قطعا، تاثیرگذاری و کارایی استادی که مثلا صاحب چند اثر انگشت شمار اما مهم و با کیفیت است، بیشتر از آن استادیست که فرضا صاحب هشتاد مقاله باصطلاح علمی ناکارآمد می باشد.

چنانچه  بعضی از تشریفات ارتقاء علمی در راستای کیفیت تغییر کند، "دانش گرایی" جای "درجه گرایی" ، و  "نظریه پردازی" جای "نظریه خوانی"، و کیفیت جای کمیت را خواهد گرفت، و در نتیجه، دانشگاه نه تنها بعنوان یک مرجع آموزشی بلکه بعنوان یک مرجع پژوهشی، نوآوری و کارآفرینی نقش و تاثیر خود را در جامعه موثر خواهد یافت. 

 

⚠ توجه: این نوشته را نمی توان به تمام مجلات (علمی) پولی و همه اساتید علوم اجتماعی نسبت داد. احمد رضا طاهری، علوم سیاسی