به گزارش
شستون به نقل از دانا، کودتای نافرجام اخیر در ترکیه همچنان جز موضوعات داغ رسانه ها و شبکه های اجتماعی است، چگونگی انجام کودتا، چرایی شکست و شرایط ترکیه پس از کودتا جز موضوعات اصلی کورد بحث در این باره است، این بار ائل برای روشن شدن بیشتر ابعاد ماجرای کودتا به سراغ رایزن فرهنگی سابق ایران در ترکیه رفته است، حجت الاسلام حسن شعبانی از قضا در روزهای کودتا در ترکیه به سر می برده است و شاهد عینی ماجرا بوده است، آنچه در پی آید مشروح گفتگوی ما با یک شاهد عینی و آگاه به مسائل ترکیه است.
ائل: به عنوان کسی که از نزدیک شاهد ماجرای کودتا بودید اوضاع را برایمان شرح دهید.
شرح اندکی قبل از کودتا
چیزی که من همانند همه شاهدان به عینه دیدم این بود که نیروهای نظامی در خیابان ها مستقر بودند و ماشین های خاصشان با یک آرایشی به مرکز شهر می آمدند و عموما هم به طرف جاده وطن که مرکز امنیت استانبول است در حرکت بودند، بعد از یک مدت کوتاهی ماشین های زرهی و تانک ها هم به آن ها اضافه شدند، به طوری که عملا ترافیک باعث قفل شدن کامل خیابان ها شد و جاده وطن که من هم حضور داشتم قفل شده و امکان تردد برای ماشین ها به مدت نیم ساعت وجود نداشت. بعد از نیم ساعت یک منفذهایی از کوچه ها ایجاد شد که مردم بتوانند از این خیابان به دلیل وجود داشتن مرکز امنیت استانبول که احتمال درگیری در آن جا وجود داشت و همه احساس نگرانی می کردند، دور شوند.
اعلام کودتا در رادیو و تلویزیون
بعد از این مشاهدات رادیو شروع به اعلام کردن کودتا در ترکیه کرد. از آن طرف هم بیانیه ای از تلویزیون رسمی ترکیه (TRT) خوانده شد که کمیته صلحی از ارتش دست روی دولت گذاشته و دولت را ناکارآمد می داند و اعلام حکومت نظامی می کند و اعلام می کند که به تعهدات بین المللی خود پایبند است و به تعهدی که با ناتو دارد نیز عمل خواهد کرد و مواردی از این قبیل را به صورت بیانیه به مردم اعلام می کنند. از طرف دیگر آقای یلدیریم بیانیه ای قرائت کردند و گفتند این اتفاقات به هیچ وجه کودتا نیست و یک گروهی در داخل ارتش با نافرمانی از فرماندهانشان اقدام به این عمل کرده اند.
در این حین پل بغاز که پل اصلی شهر استانبول است و طرف آسیایی و اروپایی را به هم وصل می کنند، از طرف آسیایی به اروپایی مسدود می شود. بعد از چند دقیقه این خبر هم مخابره می شود که گروهی دیگر فرودگاه آتاتورک را مسدود کرده اند. بعد همین طور در داخل خیابان وطن، مرکز امنیت استانبول محصور شده و مکان های استراتژیک چون میدان تقسیم و خیابان استقلال نیز مسدود شده و بلاخره خبر این کودتا علنی می شود.
اولین پیام اردوغان به مردم با اسکایپ
پشت بند این اتفاقات آقای اردوغان از طریق یک برنامه اسکایپ به برنامه سی ان ان ترک وصل شده و از آنجا اعلام کردند که این اقدامات کودتا نیست و کسانی که مرتکب این اعمال می شوند به اشد مجازات خواهند رسید و من خودم را به فرودگاه استانبول می رسانم و از مردم هم می خواهم به فرودگاه بیایند تا ببینیم حرف حساب این کودتاچیان چیست!
البته باید بگویم انتظار کمی می رفت که ایشان چنین حرکتی انجام دهند و شبانه از مارماریس که برای تعطیلات رفته بودند با هواپیما خود را به آتاتورک برسانند. از اینجا قضایا حساس تر شد به این معنا که از نصف شب به بعد تا نماز صبح هواپیماهای جنگی که در اختیار کودتاچیان بود شروع کردند در بالای فرودگاه استانبول دیوار صوتی را بشکنند که بسیار صدای وحشتناکی داشت و اجازه ندادند که هیچ گونه پروازی از فرودگاه انجام گیرد، و در همان حال آقای اردوغان نیز در فرودگاه حضور داشت و از مردم هم خواسته بود که بیایند که این اقدام ایشان ریسک بالایی داشت و کار خطرناکی بود.
از آن طرف خبرهای عجیب غریبی اعلام می شد، اینکه یک هلیکوپتر جنگی بلند شده و اداره اطلاعات ترکیه در آنکارا را بمباران کرده است. از طرف دیگر از سوی آقای اردوغان دستوری آمد مبنی بر اینکه هر گونه هلیکوپتر و هواپیمایی در فضای آنکارا دیده شد، باید بلافاصله تیراندازی شده و ساقط شود. این سخنان اردوغان نشان دهده وجود یک جنگ داخلی در ترکیه بود نه یک کودتا.
بمباران پارلمان با جنگنده و نماینده هایی که مجلس را ترک نکردند
در همان شب، کودتاچیان با هواپیماهای جنگنده خود پارلمان ترکیه را سه بار بمباران کردند که هواپیمای اولی را بلافاصله پلیس با یک هلیکوپتر جنگی دیگر ساقط کرد. مکان های مشخص مرکز فرماندهی ارتش هم همان شب بمباران شد و جالب تر اینکه در پارلمان دقیقا اتاق نخست وزیر بمباران شد. کی از صحنه هایی که برای مردم قابل توجه بود این بود که علی رغم این بمباران ها، نماینده هایی که در مجلس بودند، صحنه را ترک نکردند و در پناهگاه ها ماندند و به جلسات خود ادامه دادند.
پخش مناجات از مساجد تا صبح/ نقش سیاسی مساجد در یک کشور لائیک برای اولین بار
یکی از صحنه های عجیب غریب دیگر در استانبول و آنکارا این بود که مساجد تا صبح مناجات پخش کردند و در فاصله های 5 تا 10 دقیقه امام های مساجد به مردم اعلام می کردند تا بیایند و در خیابان ها حضور داشته باشند و از دولتشان حمایت کنند و اجازه ندهند کودتا به ترکیه برگردد و از دموکراسی خود حمایت کنند. این هم برای اولین بار در یک کشور لائیک داشت اتفاق می افتاد که مساجد در چنین فعالیت های سیاسی به صورت علنی حضور پیدا می کردند.
اولین کسی که از تشکل های مذهبی نسبت به این موضوع واکنش نشان داد، MHP و آقای دولت باغچه لی بود که رهبر حزب ناسیونالیست است و نسبت به دولت های ترکیه نیز رفتار محافظه کارانه دارد، با اینکه حزب مخالف اردوغان است، ولی اعلام کرد این کار یعنی کودتا غلط است و ما با آن مخالفیم. بعد از اینکه از TRT بیانیه کودتاچیان خوانده شد، خانمی که به عنوان مجری برنامه این بیانیه را خوانده بود، بیرون آمد و گفت که یک گروه ارتشی آمدند و دست و پاهای ما را بستند و ما را تهدید کردند که اگر این بیانیه را نخوانید ما به شما ضرر خواهیم رساند و لذا ما را مجبور کردند که آن بیانیه را بخوانیم.
وقتی مردم به میدان آمدند
بعد از اینکه اردوغان در فرودگاه مستقر شد و مردم هم به خیابان ها آمدند، من خودم در خیابان ها می دیدم، طرفداران آک پارتی آمدند خیابان را بستند و گفتند همه از ماشین ها پیاده شوند و گفتند به کسی اجازه نمی دهند در این کشور کودتا کند و نمی گذارند به راحتی در این کشور کودتا رخ دهد و انصافا هم مردم به خیابان ها آمدند و جمعیت زیادی مستقر شدند.
درگیری ها تا ظهر فردا ادامه داشت
در همان ساعات اولیه هم درگیری هایی بین مردم و ارتش و بین ارتش و نیروهای پلیس و نیروهای امنیتی اطلاعات ایجاد شد و از هر طرف کشته ها و مصدومیت ها اعلام می شد. این درگیری ها تا ظهر روز بعد ادامه داشت که قبل از ظهر اعلام شد، طی یک عملیاتی، فرمانده ارتش از دست کودتاگران آزاد شده و تصاویرش نشان داده شد که با یک هلیکوپتری به ساختمان نخست وزیری در آنکارا آمده است.
ائل تحلیلتان از علل شکست کودتا؟!
به نظر می رسد که دو تا نکته در شکست این کودتا موثر بود. یکی اینکه علی رغم حضور فرماندهان و افراد موثر در این کودتا که تا جایی موثر بودند که به راحتی توانستند تانک و هلیکوپتر و هواپیما داشته باشند، علی رغم این، همه ارتش با این موضوع همراهی نکردند.
یک عده از تحلیلگران در ترکیه به جد معتقدند که اصلا این کودتا نبود، علتش این است که کودتا زمانی است که همه یا بخش اعظم ارتش درگیر موضوع شود و دو تا احتمال می دهند در این زمینه، یک احتمال این است که در ساعات آخری که به کودتا مانده بود، این موضوع لو رفته و افرادی از موضوع دست کشیده اند و بقیه افراد این موضوع را با جدیت ادامه داده اند.
و دومی اینکه فرد یا افرادی که بدنه اصلی بودند، منصرف شدند و پا پس کشیدند. که این فرضیه بسیار جدی تر است.
این اتفاق در استانبول و آنکارا اتفاق افتاده ولی دستگیری ها در وان و دیاربکر و ازمیر، مرسین روی می دهد، یعنی اینکه دولت ادعا می کند که ما شبکه ای از فرماندهانی که حضورفیزیکی نداشتند را شناسایی و دستگیر کرده ایم.
بعد از این قضیه چون در سیستم قضایی، افرادی همراه بودند، چندین هزار قاضی و وکیل توسط یک سازمانی به نام HSYK ، حاکیملر و ساوجیلار، سازمان مدیریت قاضی ها و وکیل ها بازداشت شدند و سه هزار نفر وکیل و قاضی یا دستگیر شدند و یا حکم دستگیری آن ها صادر شد. نزدیک به دو هزار نفر، فقط سرباز و کادر نظامی و درجه دارها به زندان منتقل شد و یا حکم جلبشان صادر شد. و اگر ما این کودتا را یک کودتای ناموفق ارزیابی می کنیم، علتش این است که کل ارتش درگیر موضوع نشد و حضور مردم توانست این ها را به عقب براند، شاید یکی از چیزهایی که نوع برخورد حضرت امام را به ذهن می آورد، آن جا اتفاق افتاد و مردم وارد صحنه شدند.
می دانید که در خیلی جاها مردم مستقیم وارد شدند و با ارتش درگیر شده و عده ای نیز کشته شد. پس این کودتا می تواند دو تا عامل شکست داشته باشد. چون می دانید که کودتا در نصف شب و با اعلام فرماندهی کودتا اتفاق می افتد که ما هیچ کدام این ها را در کودتای ترکیه نمی بینیم، یعنی اینکه کودتای ترکیه، ناقص متولد شد و شرایط لازم را نداشت، یعنی این اتفاق باید ساعت 2 و 3 نصف حادث می شد ولی 10 اتفاق افتاد، زیرا زمانی اصحاب کودتا وقتی دیدند که یک عده قابل توجهی کنار کشیدند، عده ای که ماندند، گفتند نمی گذارند دیگر این موضوع به تعویق بیفتد، پس زودتر اقدام کردند.
شب کودتا و جشن ازدواج فرمانده نیروی هوایی
همان شب فرمانده نیروی هوایی، جشن ازدواج دخترش بود و بسیاری از فرماندهان مهمان آن مراسم بودند، در همان زمان، کودتاگران با هلی کوپتر به راحتی در ساختمان آن مراسم پیاده می شوند، فرماندهان را دستگیر کرده و به جای دیگر انتقال می دهند! این میوه نارس باعث شد که آن نتیجه مطلوب را بدست نیاورند و کودتا با عدم همراهی مردم و ارتش ناکام ماند.
ائل: علت حمایت مردم ؟!
خاطرات تلخ مردم و سیاسیون ترکیه از کودتاهای قبلی
روز بعد از کودتا وقتی آقای نخست وزیر در پارلمان برای ارائه گزارش دهی حضور می یابد، پارلمان هم پارلمانی است که بمباران شده است و اکثریت اعضا نیز حضور دارند، بر خلاف همیشه، حتی اعضای مخالف به پای ایشان بلند می شوند و بر خلاف همیشه اعضای مخالف وی را تشویق می کنند و بر خلاف همیشه آقای یلدیریم می آید و در بین نمایندگان احزاب مخالف می نشیند. بعد از سخنرانی ایشان، افراد حزب مخالف و اصلی در رد کودتا سخنرانی می کنند و این یک علت بیشتر ندارد و آن هم اینکه مردم و سیاسیون ترکیه بسیار خاطره های زشت و بدی از کودتاهایی که قبلا در ترکیه روی داده، دارند.
از تاثیر رفاه نسبی مردم تا قائلیت به اصلاح تدریجی
نکته دوم اینکه، آک پارتی در عرصه شهرداری ها و رفاه اقتصادی توانسته کارهایی برای مردم انجام دهد که علی رغم اینکه وقتی با مردم سخن می گویید، به اشکالات اساسی آک پارتی معترفند مثل قضیه سوریه و اسرئیل و ذوب شدن بیشتر در غرب و آمریکا، باز هم از دولت حمایت می کنند.
بلاخره مردم ترکیه یک دین حداقلی در وجودشان نهادینه شده است، مطالبات مردم از دولت به عنوان یک مسلمان امروز، مطالبه حداقلی است نه حداکثری. آن ها می گویند ما به تدریج قائلیم، حتی مردم عادی، البته این نوع نگاه را سیاسیون جلو می برند. یعنی وقتی می گوییم در مورد سوریه چرا اینگونه عمل می کنید، می گویند، اشتباهمان را می دانیم ولی با این قضیه به تدریج جلو رفته و اشتباهمان را اصلاح می کنیم و خرابکاری های خود را پوشش می دهند!
دو تا عامل اصلی برای حضور مردم در رد کودتاچیان وجود دارد، یکی اینکه مردم کودتاهای قبل را دیده اند، طعمش را چشیده اند و به هیچ عنوان حاضر نیستند دوباره صحنه های کودتا را ببینند. دوم اینکه مردم این وضعیت موجود برایشان خیلی خیلی نامطلوب نیست و به اصطلاح کارد به استخوانشان نرسیده است که بگویند کودتاچیان ما را نجات دهید!
ائل: برخی ادعا می کنند که این کودتا را خود آقای اردوغان ترتیب داده بود!
اردوغان این فرصت را از دست نخواهد داد
اینکه این کودتا یک فرصت طلایی برای اردوغان می باشد، خودش نیز به آن معترف است. خودش گفت که این لطف خدا به ما بود. قطعا آقای اردوغان به عنوان یک سیاستمدار کهنه کار این فرصت را از دست نخواهد داد و در این دو سه روزه هم این موضوع را نشان داد که این فرصت طلایی را برای جمع کردن بساط تمامی مخالفان خود قدر خواهد دانست.
بالاخره بخشی از این کودتا، کمالیست هایی بودند که حضور داشتند و بخشی نیز فتح الله چی ها، البته درست است که آقای گولن این قضیه را رد می کند، اما موضوعی نیست که با رد کردن فیصله یابد چون همه چیز روشن است، فلذا اردوغان حتما از این موضوع استفاده خواهد کرد. بنده اصلاً بعید نمی دانم که آقای اردوغان با استفاده از اطلاعات قبلی از اصل موضوع باخبر بوده و اجازه داده این موضوع پیش برود و همه ریشه های قضیه خود را نشان دهد و در جایی وقتی کل قضیه نشان داده شد شروع به مقابله با آن می کند، با اینکه می داند وقتی کار به این جا رسید باید هزینه هایی را پرداخت کند، ولی اینکه بگوییم اصل اتفاق بدست اردوغان روی داده است، مستلزم وجود دلایل روشن تری است.
اطلاعات ترکیه بر خلاف خیلی از کشورهای دیگر به هیچ عنوان با عجله اقدام نمی کند، احتمال دارد یک موضوعی را چندین سال پیگیری کنند و هیچ اقدامی هم نکنند. فلذا این قضیه از دولت ترکیه بعید نیست که از کودتا مطلع شوند و اجازه دهند روی دهد و بعد بیاید جمعش کنند ولی اینکه بگوییم صفر تا 100 ماجرا دست خودشان بوده دلایل واضحی می خواهد که من در دست ندارم!
ائل: نقش فتح الله گولن در این کودتا تا چه حد می تواند باشد؟!
روایتی از نفوذ گولن در ترکیه
تاثیر آقای گولن به عنوان یک فرد فکری و معنوی در کشور ترکیه قابل انکار نیست. آقای گولن علاوه بر اینکه داخل ترکیه شبکه انسانی خود را دارند، در داخل اروپا و سایر کشورهای مسلمان هم اینطور است. این ها بالاخره قبل از اینکه آقای اردوغان به موضوع گولن پرداخت کنند، غیر از مدرسه دانشگاه داشتند، غیر از دانشگاه، بانک و روزنامه های کثیرالانتشار و رسانه های متعدد داشتند، و موسسات خیریه و تجاری و اقتصادی بزرگ در اختیار داشتند که کم چیز هایی نیستند و این در یک روز دو روز اتفاق نیافتاده و در چهل سال بدست آمده است، فلذا اینکه آقای گولن در داخل پلیس، امنیت و دستگاه قضایی، روسای دانشگاه ها و در داخل ارتش افراد موثر بسیار زیادی دارد، در این شکی نیست و در اینکه در بخشی از کودتاچیان چنین تفکرات و تمایلاتی وجود دارد، شکی نیست، پس بنابراین نمی توان این جمله گولن که من در این کودتا دست نداشتم چندان با اهمیت دانست و آن را قبول کرد.
ائل: ترکیه در پسا کودتا چگونه خواهد بود؟!
بلاخره درست است که آقای اردوغان در حال یک دست کردن سیستم خودش است، اما تصور بکنید که وقتی از سه هزار نفر قاضی و وکیل صحبت می کنید، اگر هیچ کدام از دولت های کشورهای اروپایی و آمریکایی و کشورهای منطقه ای به این تعداد دستگیری و محاکمه واکنش نشان ندهد، امروز بحث بر این است که برای این موضوع یک مصوبه ویژه از مجلس گرفته شود برای اعدام این افراد و افرادی که به صورت مستقیم در کودتا کار کردند و این یک اتفاق بزرگی است.
اگر از نوع واکنش کشورهای دنیا به این موضوع بگذریم، شما تصور کنید یک جمعیت میلیونی در داخل کشور ترکیه با این موضوع درگیر می شوند و تبعات این قضیه در موضوعات مختلف زیاد خواهد بود.
به اضافه اینکه این موضوع زمینه ای برای ایجاد منفذ به دولت برای حمله ایجاد خواهد کرد. لکن آقای اردوغان امیدوار است با یک سلسله اقدامات پارتیزانی که به اعتقاد من انجام می دهد، این ها را پوشش دهد، به عنوان نمونه رئیس جمهور ترکیه طرحی را دنبال می کند تا سه میلیون از پناهجویان سوری را به عنوان شهروند ترکیه به صورت رسمی قبول کند، یعنی وی همواره در تلاش است تا سبد رای خود را پربارتر کند و یا لااقل حفظش کند و این یک پازلی است که وی در این پازل طراحی های خاص خود را انجام می دهد. وقتی در برهه ای از زمان وی حرف از تغییر نظام ترکیه از نخست وزیری به ریاست جمهوری زد، حزب مخالف اعلام کرد که بدون خون ریزی این اتفاق نخواهد افتاد! اگر ایشان از یک طرف یک کارهای سلبی را انجام می دهد و با دید خود از سوی دیگر یکسری کارهای ایجابی را هم ساماندهی می کند.
ائل: موضع کشورمان در قبال این کودتا چطور بود؟
من فکر می کنم بر خلاف موضوعات دیگری که در وزات خارجه ما اتفاق افتاده و ما واکنش های خوبی نسبت به قضایا ندیده ایم در این موضوع یک واکنش عقلانی از سوی جمهوری اسلامی ایران اتفاق افتاد و باید قبول کنیم که کودتا در هر کشوری از هر نظر مطلوب نیست. موضع ایران بسیار هوشمندانه بود و تاثیر خوبی بر روی اذهان عمومی در کشور ترکیه گذاشت.
آمریکا خیلی مرموز برخورد کرد
ائل: در مورد واکنش اروپا و آمریکا نظرتان چیست و البته عربستان ؟!
آمریکا با قضیه خیلی مرموز برخورد کرد و در ساعات اولیه هیچ واکنشی نشان نداد. در همین حد که اطلاعات به اوباما منتقل شده و مستمرا منتقل خواهد شد و اظهار کردند که کودتا نباید صورت گیرد و ما هر دو طرف را به اعتدال دعوت می کنیم، در مرحله بعدی که کودتا معلوم شد شکست خورده، آمدند و گفتند که اگر اردوغان ادعا می کند، آقای گولن در کودتا دست داشته، مدارک را تحویل دهند تا بررسی های لازم صورت بگیرد.ولی جالب این است که یکی از وزرای دولت ترکیه به صراحت اعلام کرد که پشت این کودتا، آمریکا حضور داشته است و این شاید به این صراحت کمتر تابحال اتفاق افتاده است.
ترکیه در برابر شادی عربستان مقابله به مثل خواهد کرد
عربستان از کودتا حمایت کرد و تسویه حساب ها و اختلاف نظرهایی که راجع به داعش با اردوغان داشت را نشان داد و مطمئنا ترکیه از این موضوع به راحتی نخواهد گذاشت. یکی از اصل و اصولی که همواره به آن تاکید شده است، اصل مقابله بمثل است و این موضوع در سیاست خارجه ترکیه بسیار پررنگ است. به اعتقاد من این کودتا یک تبعات بین المللی و منطقه ای مثبت خواهد داشت، یک حضور ترکیه در همین یکی دور روز در عراق کم رنگ شده است. ترکیه فهمید به جای اینکه برای کشورهای همسایه چون سوریه ایجاد مشکل بکند، باید به مشکلات داخل کشور خود بپردازد و ما این را در کوتاه مدت خواهیم دید.
