به گزارش شستون؛ به نقل از عصرهامون، پس از کوه های بزرگ یخ در قطب، آب های زیرزمینی دومین منبع آبی بزرگ در دسترس انسان ها محسوب می شوند؛ منابعی تقریبا اکثرا غیرقابل تجدید پذیر که امروزه بشر برای تامین نیازهایش هر روز طمع بیشتری برای استخراج و استفاده حداکثری از آن را دارد و این سوء برداشت شرایط حیات موجودات زنده در کره زمین را به شدت تحت تاثیر قرار داده است.
امروزه حفر بی رویه چاه های عمیق و نیمه عمیق و برداشت زیاد از منابع زیرزمینی تبعات زیست محیطی زیادی را برای محیط زیست در نقاط مختلف جهان به همراه داشته که از جمله مرگ آبخوان ها، ایجاد فروچاله ها، شوری آب و بی کیفیت شدن آب جهت مصارف کشاورزی و شرب، ایجاد بیابان، مهاجرت، حاشینه نشینی شهرها، خشک شدن باغات دیم و بلااستفاده شدن خاک زراعی در اثر افزایش شوری آب و... است.
این معضل در ایران نیز اگرچه همواره به عنوان یکی از چالش های بزرگ مدیریت منابع آب در کل کشور مطرح بوده، اما نگرانی نسبت به آن در سیستان و بلوچستان به سبب شرایط اقلیمی و بارندگی اندک بسیار بیشتر و دغدغه ای بسیار مهم قلمداد می شود؛ آمار و اطلاعات به دست آماده از پایش دخل و خرج آب در این استان خشک در جنوب شرقی کشور بیانگر این واقعیت است که حجم برداشت یا حجم تخلیه آب های زیرزمینی، بیشتر از منابع تجدیدشونده است. مساله ای تأمل برانگیز که در صورت غفلت می تواند شرایط زندگی مردم این منطقه از کشور را به شدت در معرض آسیب های جدی و بحران آفرین در سال های نه چندان دور قرار دهد.
در این میان عواملی نظیر تغییرات اقلیمی، کاهش میزان نزولات آسمانی، پایین بودن راندمان انتقال آب به مزرعه و نداشتن الگوی کشت مناسب با توجه به شرایط اقلیمی نیز سبب تشدید این بحران شده و زمانی حالت تشنجی به خود می گیرد که این روند به طور پیوسته و برای چند سال متمادی تکرار شود. تبعاتی که در آخر راهی جز انسداد چاه های غیرمجاز و جلوگیری از اضافه برداشت چاه های مجاز برایمان باقی نمی گذارد.
زندگی مان وابسته به آب است
حنیف عبداللهی، یکی از کشاوزران روستایی در منطقه دلگان در گفت وگویی که با خبرنگار ما داشت، گفت: همه مال و دارایی ما چند مرغ و خروس، تعدادی گوسفند و زمینی است که به واسطه کار و تلاش و کشاورزی، محصولی را از آن برداشت می کنیم تا با فروش آن بتوانیم روزی خود و خانواده هایمان را تهیه کنیم.
وی با اشاره به سکونت طولانی مدت خود در این منطقه، افزود: برداشت کنندگان آب در دلگان به دو دسته تقسیم می شوند؛ یک گروه کشاوزران قدیمی و گروهی دیگر دسته ای که به تازگی اضافه شده اند؛ حدودا 15 سال قبل چاهی برای آبیاری زمین خود حفر و سپس با توجه به سهمیه سوختی که اداره کشاورزی برای باغداران برقرار کرد، مثل بسیاری دیگر از مردم این منطقه اقدام به کاشت درخت نخل کردم. تا چند سالی این سهمیه برقرار بود و مشکلی نداشتیم اما پس ناگهان درست هنگامی که ما باید مزد زحماتمان را می گرفتیم، اعلام کردند که به خاطر اضافه برداشت و پایین رفتن ارتفاع آب های در زیرزمین، دیگر به ما سوختی برای روشن کردن موتور آب تعلق نمی گیرد.
وی با تاکید بر اینکه مشکل آب در شهرستان دلگان هیچ ارتباطی به اراضی کشاورزی قدیمی و مقدار آبی که در این باغ ها برای آبیاری برداشت می شود، پیدا نمی کند، اظهار کرد: سفره های زیرزمینی دلگان به سبب شرایط پستی و بلندی که دارد، حوزه آبریز بسیاری از رودخانه ها و مسیل های کوچک و بزرگ اب است. به یاد ندارم تا چند سال پیش، کشاورزی برای تأمین آب باغ و کشاورزی اش با مشکل خاصی روبرو می شد؛ اما در 5 سال اخیر برخی کشاورزان در محدوده جلگه چاه هاشم شروع به کشت محصولاتی مثل هندوانه و گوجه خیار کرده اند و با برداشت های بی حد و حساب خود، شرایط را برای دیگران سخت کرده اند.
عبداللهی در پایان با بیان اینکه زندگی مردم دلگان وابسته به آب است، گفت: زندگی بدون آب برای مردمی که شغل و حرفه و درآمد و زندگی شان از باغ داری و کشاورزی است، غیرممکن است. باغ هایمان دارد از دست می رود و خشک می شود. چند سال است که سهمیه گازوئیل مان قطع شده و تهیه اش به قیمت آزاد برایمان بسیار دشوار است. خواهشی که از مسئولان دارم این است که جلوی کشت محصولاتی مثل هندوانه که هیچ فایده ای برای مردم منطقه ندارد را بگیرند و اینقدر برای خراب کردن چاه ها به کشاورزان فشار نیاورند.
ضرورت استفاده بهینه و هوشمندانه از منابع آبی
اتابک جعفری، مدیرعامل شرکت آب منطقه ای سیستان و بلوچستان در گفت وگو با خبرنگار ما با تاکید بر لزوم گسترش فرهنگ استفاده بهینه از آب و ضرورت توسعه اقدامات کارشناسانه در این حوزه گفت: امروزه منابع آب در ایران محدود و میزان مصرف به شکل فزاینده ای زیاد است؛ تردیدی نیست که تداوم این روند با توجه به تاثیر به سزایی که مبحث آب در آینده اقتصادی، اجتماعی و... هر کشور دارد می تواند در آینده ای بسیار نزدیک سبب بروز و تشدید مشکلات عدیده ای شود که جبران لطمات آن گاه غیرممکن و گاه بسیار زمان بر است.
وی افزود: برنامه توسعه کشاورزی بدون توجه به پتانسیل آبی دشت ها، استفاده بیش از ظرفیت آب های زیرزمینی، حفر چاه‌های غیرمجاز و اضافه‌برداشت از چاه های مجاز از عوامل بعدی تشدیدکننده بحران منابع آب های زیرزمینی است. علاوه بر این؛ استفاده بیش از اندازه ظرفیت های آبی حوضه های آبریز، مشکلات اجرایی و محدودیت های قانونی از طرفی، و عدم آگاهی عمومی از تأثیرات منفی برداشت های غیرمجاز، ناکافی بودن تخصیص اعتبارات مورد نیاز برای حفاظت از منابع آب از سوی دیگر در تشدید بحران منابع آب زیرزمینی تاثیرگذار بوده.
وی ادامه داد: سازگاری یک اصل مهم است و باید در کنار طرح های عمرانی به آن توجه ویژه ای شود. برای سازگاری با بحران آب باید بیشترین توجه را متوجه بخش کشاورزی کرد. چرا که سهم این بخش از مصارف آب کشور بیش از 90 درصد است. برای مصرف آب باید برنامه ریزی و مدیریتی خاص متناسب با مقدار آب موجود در سدها یا مقدار آبی که امکان استفاده آن از چاه ها وجود دارد، تدوین شود؛ به این ترتیب با توجه به مقدار آب در دسترس، لازم است تخصیص های قبلی تغییر پیدا کند و تعدیل شود. به عبارت دیگر متناسب با میزان آب قابل استفاده مصرف تعریف شود، نه بیشتر از آن.
برداشت بیش از توان بازسازی منابع
جعفری با بیان اینکه ضرورت مدیریت مصرف در استانی مثل سیستان و بلوچستان به سبب قرار گرفتن در اقلیم خشک و بارش نسبتا کم نزولات آسمانی در طول سال امری مهم و حیاتی است، تصریح کرد: منابع آب های زیرزمینی تجدیدشونده این استان حدود یک میلیارد و 400 میلیون مترمکعب است؛ این شرایط در حالی است که 15 هزار و 973 حلقه چاه، 831 چشمه و هزار و 281 قنات در سطح این استان وجود دارد که به واسطه آن ها سالانه یک میلیارد و 918 میلیون متر مکعب آب از سفره های زیرزمینی استحصال می شود؛ تفاضل این دو عدد بیانگر این حقیقت است که میزان برداشت از چاه های غیر مجاز و اضافه برداشت چاه های مجاز و چاه های تعیین تکلیف در این منطقه از کشور، قریب به 518 میلیون مترمکعب بیش از توان بازسازی منابع آب زیرزمینی است.
مدیرعامل شرکت آب منطقه ای استان خاطرنشان کرد: حدود 92 درصد آب برداشتی از سفره های زیر زمینی در بخش كشاورزی مصرف می شود و در صورتی كه تنها 15 درصد آب در حوزه كشاورزی صرفه جویی شود می توان نیاز آب شرب استان را برای یک سال تامین كرد. نیاز آبی تأمین آب شرب شهری، روستایی و صنعت سیستان و بلوچستان در افق 1420، حدود 404 میلیون متر مکعب است و کمبود آن نسبت به وضع موجود 239 میلیون مترمکعب است؛ فوریتی ترین اقدام لازم در حوزه مدیریت منابع آب زیرزمینی استان پُر کردن چاه های غیر مجاز و تعیین تکلیف چاه های فرم 1 است که می بایست هر چه سریع تر نسبت به آن عمل کرد.
وی با اشاره به وجود 43 محدوده مطالعاتی، 10 محدوده های آزاد، 9 محدوده ممنوعه، 11 محدوده پیشنهاد ممنوعه و 13 محدوده فاقد آبخوان در سطح استان اذعان داشت: از جمله اقدامات مدنظر در حوزه آب استان برنامه ریزی در مورد احداث و توسعه شبکه های هیدرومتری، کلیماتولوژی و پیزومتری دشت ها، توسعه برنامه های اکتشافی آب های زیرزمینی و نظارت بر اجرای آن در استان است.
وی افزود: در سال های اخیر تلاش تا با نصب کنتور بر روی چاه های مجاز، پر کردن چاه های غیرمجاز و افزایش اقدامات کنترلی و نظارتی تا حداکثر ممکن از اضافه برداشت های صورت گرفته ممانعت صورت گرفته است. با اجرا و تداوم این قیبل اقدامات تا سال 1400، حجم 446 میلیون مترمکعب در سال به سفره های آب زیرزمینی برگشت و علاوه بر تامین آب شرب شهری- روستایی و صنعت، باعث احیا و افزایش سطح آب زیرزمینی خواهد شد.
مهم ترین اولویت های نظام بهره برداری
این مقام مسئول با بیان اینکه یکی از مهم ترین اولویت های نظام بهره برداری، رسیدگی به وضعیت آب های مرزی است، بیان کرد: در همین راستا شرکت آب منطقه ای اقدامات و برنامه هایی را برای حفظ و مدیریت بهتر منابع آبی در نظر گرفته که از جمله آن الویت بندی طرح های در دست مطالعه و اجرا با توجه به منابع واقعی در دسترس و با الویت طرح های آب مرزی است.
وی ارتقاء بهره وری آب در بخش کشاورزی با استفاده از روش های نوین آبیاری، اصلاح الگو و ترکیب کشت، کاهش تبخیر آب و کشت گلخانه ای را از دیگر برنامه های مدنظر عنوان کرد و گفت: با توجه به كمبود منابع آب، ضرورت تغییر شیوه آبیاری اراضی از شیوه سنتی و غرقابی به روش‌های نوين آبياری بيش از پيش در سطح استان احساس می شود.
جعفری توسعه نهادها و تشکل های مردمی به منظور ارتقاء مشارکت ذینفعان در فرآیند برنامه ریزی، اجرا، حفاظت پایدار از منابع و تأسیسات آبی را از دیگر راهکارهای اساسی در این خصوص دانست و تصریح کرد: حضور و مشارکت بخشی مردم علاوه بر تسهیل روند فرآیندهای مذکور می شود، حفاظت و حراست از منابع آبی را نیز تقویت می کند.
به گفته مدیرعامل شرکت آب منطقه ای سیستان و بلوچستان، استفاده مجدد از آب با تأکید بر جایگزینی پساب برای مصارف کشاورزی و فضای سبز و تخصیص منابع آب باکیفیت برای شرب و مصارف خانگی، تجدید نظر در قیمت گذاری آب براساس هزینه تمام شده با رویکرد ارتقاء بهره وری و کاهش هزینه های سرمایه گذاری و بهره برداری، اجرای برنامه های استفاده ازمنابع آب نامتعارف به ویژه منابع آب شور دریا و واگذاری مدیریت و مالکیت تأسیسات آبی با حفظ وظایف حاکمیتی وزارت نیرو را از دیگر راهکارهای مناسب در این خصوص دانست.
مدیرعامل شرکت آب منطقه ای استان در پایان به بیان مهم ترین اقدامات صورت گرفته در خصوص مدیریت منابع آبی پرداخت و گفت: نصب کنتورهای هوشمند، تحویل آب حجمی به کشاورزی، انعقاد قرارداد خرید 700 کنتور هوشمند با قیمت 5 میلیارد و 300 میلیون تومان، اجرای طرح های پایش کیفی و حفاظت حریم رودخانه ها، اجرا و پیاده سازی طرح جامع آب استان، مدیریت تقاضای آب به ویژه در بخش های کشاورزی و شرب، استقرار پایش منطقه ای برای پایش شرایط خشکسالی داخلی و خارجی و نصب دیتا لاگرهای کیفی به منظور پایش کمی و کیفی منابع آب زیرزمینی از جمله شاخص ترین اقدامات صورت گرفته در این حوزه بوده است.
انتهای پیام/ يکشنبه ۱ دی ۱۳۹۸ ساعت ۱۱:۴۱
